Opis projektu
Innowacyjna w skali kraju metoda aktywizacji twórczej seniorów w oparciu o artyfikację jest metodą pracy wypracowaną w interdyscyplinarnym zespole złożonym z artystów, psychologa i pedagoga. Jest to oparta o zjawisko artyfikacji strategia aktywizacji twórczej seniorów.
Jedna z badaczek sztuki, Ossie Naukkarinen opisała artyfikację jako sytuację lub proces, w którym obiekty powszechnie nie uważane za sztukę, zmieniają się w coś podobnego do sztuki lub w coś, co nawiązuje do artystycznych sposobów myślenia i działania. Antropolożka sztuki, Ellen Dissanayake, uznała artyfikację za psychobiologiczną, wrodzoną zdolność człowieka do nadawania szczególnego, symbolicznego, estetycznego charakteru i właściwości obiektom, które ich wcześniej nie posiadały (nadawanie „zwyczajnemu” rangi sztuki).
Te rozważania stanowiły inspirację do opracowania nowatorskiej metody pracy na pograniczu (arte)terapii i edukacji artystycznej. Motywacją do pracy była także obserwacja aktualnego stanu usług terapeutycznych, opierających się na elementach sztuki. Bardzo często zajęcia określane jako arteterapia czy terapia zajęciowa koncentrują się na działaniach, w których uczestnik pełni rolę rzemieślnika lub wyrobnika, ich funkcją jest głównie zapewnienie aktywnej formy spędzania czasu, czasem budowanie wiary we własne możliwości. Takie formy aktywizacji są oczywiście potrzebne w niektórych przypadkach, ale choć wykorzystują one środki kojarzone z działaniami artystycznymi, często nie odwołują się do potencjału twórczego uczestników oraz naturalnej według wielu badaczy roli człowieka jako artysty i twórcy.
Testowana w placówkach wspierających seniorów i osoby z niepełnosprawnością (Hospicjum Cordis w Katowicach, Hospicjum Dar Serca w Częstochowie) artyfikacja jest metodą nakierowaną na wzmocnienie kreatywności i poczucia podmiotowości za pomocą aktywnego procesu twórczego i bezpośredniego zaangażowania w odkrywanie swojego życia jako sztuki, której nikt nie planował (życie jako akt artyfikacji). Artyfikacja wspiera uaktywnianie potencjałów i rozwój człowieka na poziomie neurobiologicznym poprzez budowanie elastyczności psychologicznej i wspieranie plastyczności układu nerwowego.
Metoda artyfikacji została przedstawiona w filmie przygotowanym przez dr Dominika Ritszela oraz w podręczniku „Artyfikacja jako stretegia aktywizacji twórczej seniorów” opracowanym przez prof. Katarzynę Krasoń, dr Magdalenę Hylę oraz prof. Jolantę Jastrząb i zaprojektowanym przez mgr Annę Kopaczewską w oparciu o materiały fotograficzne dr Dominika Ritszela i mgr Barbary Wójcik.
Podręcznik zawiera informacje wprowadzające do metody, opis zjawiska artyfikacji, rozważania modelowe na temat etapów działania w metodzie (preparacja, obserwacja w działaniu, inspiracja, akt artyfikowania, zakończenie i podsumowanie działań), propozycje ujęć tematycznych do warsztatów oraz rekomendacje i dobre praktyki dla działań prowadzonych w oparciu o artyfikację
Innowacyjna w skali kraju metoda aktywizacji twórczej seniorów w oparciu o artyfikację_podręcznik
Opis procesu powstawania projektu
Metoda pracy opracowana jest w zespole badaczy związanych głównie z Akademią Sztuk Pięknych w Katowicach i Uniwersytetem Śląskim w Katowicach. Praca w takim zespole jest efektem kilkuletniej współpracy między tymi śląskimi uczelniami nad tworzeniem programu i prowadzeniem studiów szkolących arteterapeutów. Studia z arteterapii, która uzyskała miano „katowickiej arteterapii” (prowadzone w ASP, UŚ i Akademii Muzycznej w Katowicach) są nowatorskim na skalę Polski przedsięwzięciem, które pozwala absolwentom (artystom i terapeutom zarazem) na zdobywanie najlepszej jakości wiedzy i kompetencji z zakresu sztuki i działań terapeutycznych. Myślenie o łączeniu sztuki i terapii jako równoprawnych w działaniach terapeutycznych, w których sztuka nie jest wykorzystywana jedynie jako medium (papier, filc, ceramika), a jako proces twórczy, mający sam w sobie potencjał terapeutyczny poprzez rozwijanie elastyczności psychologicznej i neuroplastyczności, pojawiło się właśnie w ramach doświadczeń w edukacji studentów w pracy w interdyscyplinarnym zespole.
Projekt rozwinął się dzięki wsparciu grantowemu w ramach programu „Dobre Innowacje”. Działania w projekcie rozpoczęły się od zaprojektowania prototypowych warsztatów, opartych o metodę artyfikacji. Testowanie metody odbywało się w kilku etapach w Hospicjum Cordis w Katowicach i Hospicjum Dar Serca w Częstochowie. W pierwszej kolejności warsztaty były prowadzone przez prof. Jolantę Jastrząb, następnie omawiane były w oparciu o obserwacje badawcze prof. Katarzyny Krasoń i dr Magdaleny Hyli. Po wprowadzeniu zmian, dostosowujących działania do potrzeb grupy odbiorców, prowadzone były kolejne warsztaty i powtórzone działania korygujące w zespole badawczym. Po opracowaniu pierwszej wersji podręcznika innowację testowały terapeutki pracujące w placówkach – Anna Wyjadłowska i Helena Czyż. W oparciu o obserwacje zespołu badawczego i rekomendacje terapeutek, zostały wprowadzone ostateczne zmiany w podręczniku.
Proces powstawania projektu został przedstawiony również w filmie dr Dominika Ritszela, dołączonym do podręcznika.
Finalnie opracowany podręcznik zawiera informacje wprowadzające do metody, opis zjawiska artyfikacji, rozważania modelowe na temat etapów działania w metodzie (preparacja, obserwacja w działaniu, inspiracja, akt artyfikowania, zakończenie i podsumowanie działań), propozycje ujęć tematycznych do warsztatów oraz rekomendacje i dobre praktyki dla działań prowadzonych w oparciu o artyfikację. Nie jest to jednak zbiór gotowych scenariuszy zajęć, a narzędzie wprowadzające pewne ramy – założenia i procedury, w które odbiorca innowacji – terapeuta – może wkomponować dowolne własne twórcze pomysły.
Efektem końcowym jest komplet – podręcznik i film, które same w sobie są narzędziem umożliwiającym tworzenie terapeutom własnych scenariuszy zajęć, inspirując ich do eksploracji własnej kreatywności oraz kreatywności ich podopiecznych, jednocześnie nakierowanych celowo na poprawę wybranych obszarów funkcjonowania.
